Deoband

From Jatland Wiki
(Redirected from Devabanda)
Jump to navigation Jump to search
Location of Deoband Saharanpur District

Deoband (देवबंद) is town and tahsil in Saharanpur district in Uttar Pradesh.

Variants

Villages in Deoband Tahsil

Aakhlaur Kheri, Aamki Dipchandpur (Must.), Abdalpur, Abdullapur, Abdullapur Majra Ambehta Shekh, Abha, Ahmadpur Must., Akbarpur Majra Deoband, Akbarpur Urf Bharapur, Alauddinpur, Alipura, Allanpur Atla Kheri Urf Dhonko, Amarpur, Amarpur Nain, Ambauli, Ambauli, Ambehta Chand (Must.), Ambehta Mohan, Ambehta Shekha, Amrupur, Anant Mao, Asadpur Karanjali, Atepur, Aulra, Azampur Majbata, Babupur, Babupura, Bachiti, Badhedi Majbata, Badheri Kauli, Baduli Navagaon, Bagga Kheri, Baha Darpur (Must.), Bahadarpur, Bahera Mu., Balu Mazra, Bandar Zudda, Banhera Khas, Barsa, Baseda, Bastam, Begampur Majbata, Belda Bujurg, Bhaila Kalan, Bhaila Khurd, Bhains Rao, Bhanhera Khemchand, Bhankla, Bharidin Daranpur, Bhat Kheri, Bhataul, Bhatpura, Bhavanpur, Bhavasi Raipur, Bhikanpur, Bhikhoopur, Bhojpur, Bibipur, Bilaspur Sheikhpur, Birpur Kayasth, Bishanpur Majra Gunarsi, Bohat Kheri, Bohdupur, Bud Gaon, Buddha Khera Gujjar (Must.), Buddha Khera Santlal, Chackram Badi (Lal Wala), Chackwali, Chalauli, Chandena Koli (Must.), Chandpur Kayasth, Chandpur Majbata, Chandpur Tiparpur, Charro, Chaura, Chehari, Chhachharauli , Chirao Mu., Chondaheri, Dadanpur, Dagrauli, Dakrawar Kalan, Dakrawar Khurd, Dalheri, Danghera, Dariyapur, Dehari, Dehra, Deoband (MB), Deoband Dehat, Deopura, Dhaka Devi Dharampur Gujjar, Dharampur Saravagi, Dipa Kheri, Dival Heri, Dudhali, Dugchara, Dugchari Malakpur, Duharki, Dunichandpur, Falauda, Faridpur, Fatehpur, Fatehpur Kalan, Fatehpur Urf Sanpla Divara, Fatehullapur Koli, Fulas Akbarpur, Fulasi, Gangdaspur, Gangdli Gujar, Gangnauli., Ganjheri, Ghalauli, Ghasauti, Ghathera, Ghyana, Gopali, Gudamb, Gudgazpur, Gunarsa, Gunarsi, Halgoya (Must.), Hardeki, Hasanpur Lautni, Husainpur, Imaliya, Indravali Kalyanpur, Ishaqpur, Isharpur, Ismailpur Gujjar, Jadauda Jatt, Jadauda Panda, Jagdei, Jagrauli, Jaidpura, Jainpu (Mu.), Jakhvala (Mu.), Jal Kheri, Jalalpur Urf Majri, Jand Kheri, Janderi, Jandhera Samaspur, Jataul, Jataula Damodarpur, Jatiya Kheri, Jaula Dindauli, Jhabiran, Jhabiran, Jogipura, Kachari, Kalaheri, Kalhen Heri, Kallarpur Gujjar, Kallarpur Rajput, Kamalpur Bakdauli, Kanjauli, Kanshipur, Kapoori Govindpur, Kasimpur Niyada, Katla, Kaurva, Kavadpur, Kendki, Khajoori, Khajoorwala, Khanpur, Kharakpur, Kharanja Ahmadpur, Khatauli, Kheda Mugal, Kheri Aasa, Khetkaheri, Khudabaxpur, Khudana, Kishan Kheri, Kukavi, Kulsath, Kurali, Kuralki, Kurdi, Kutaba, Kutubpur Labdaula (Mu.), Labakri, Lakhnauti, Landhaura, Landhauri, Lukadari, Madhopur, Madnooki, Maheshpur (Mu.), Mahiddinpur, Mahmoodpur, Majri, Makanpur, Manjhaul Jabardastpur, Manki, Manoharpur, Matauli, Mayaheri, Mayapur Fugana, Megh Rajpur, Miragpur, Mirpur Mohanpur, Mirzapur, Miyangi, Mohmmad Gada, Mora, Mukundpur, Mundi Kheri, Mushkipur, Nafepur, Nagli Mahnajpur, Nagli Noor, Nainkhera, Nainpur Saiyyad, Nainsob (Must.), Nanauta (NP) Nanauta Dehat, Nandanpur, Nandpur, Nanhera Aasa, Nanhera Buddha Khera (Must.), Nanhera Kalan (Mu.), Nanhera Khurd (Must.), Nanhera Tiptan, Nasaratpur (Must.), Nasirpur Digauli, Naurangpur, Navada Bhajdu, Nihal Kheri, Niyamatpur, Nizampur, Noorpur Dehat, Nunabadi, Pahansu, Paharpur, Pahoopur, Palauli, Pandauli, Pando Kheri, Paniyali Kasimpur, Pathanpura, Pathori Bakkal, Pilkhani, Piror, Qua Khera, Rahmatpur, Rajupur , Rajupur, Ramdaspu Urf Nagal, Rampur, Rampur Maniharan, (NP) Rampur Maniharan Dehat, Rampuri, Rankhandi, Ranmalpur, Ransoora, Rasoolpur Kheri (Must.), Rasoolpur Taunk, Rastam, Ratan Heri Must., Rera, Sadharan Sir, Sadharanapur, Sadhauli Dunichandpur, Sadhauli Hariya (Must.), Sahji, Saifpur, Sakatpur (Must.), Sakhan Kalan, Sakhan Khurd, Salempur, Salempur, Salempur Majra Jadauda Jatt, Salhapur, Salooni, Sambelheri, Sanchlu, Sanpla Bakkal, Sanpla Khatri, Sargathal Mu., Sarkadi, Sarsina, Savant Kheri (Must.), Shabbirpur (Mu.), Shahjahanpur, Shahjahanpur, Shahpur, Shakarpur (Mafi), Shekhoopur (Mafi), Shekhoopur Taunk, Sherpur, Shimlana (Mu,), Shitala Khera (Must.), Shivdaspur, Shivpur, Sikandarpur, Sirsali Kalan, Sirsali Khurd, Sisauna Jamalpur, Sisauni, Sizood, Sohanchida (Must.), Sona Arjunpur, Soobhari, Suhagani, Sultanpur, Sunhati, Tajpur, Talheri Bujurg, Talheri Khurd, Tanshipur (Must.), Tapri Aht., Tapri Must., Tayabpur Badha, Thamana Majra Rankhandi, Thaska, Thitki, Tigri, Tikraul, Tilfara Ainabad, Tipra, Turmat Kheri, Umahi Kalan, Umahi Rajput, Umari Kalan., Umari Khurd, Unchagaon, Uumri Majbata, Yahiiyapur, Zahirpur,

History

Dvaitavana (द्वैतवन) is a Forest and a lake mentioned in Mahabharata located on the banks of Sarasvati River. Shatapatha Brahmana 13,54,9 mentions a King named Dvaitavana. Historians have identified Dvaitavana with Deoband town in Saharanpur district in Uttar Pradesh. [1]

After the Indian Rebellion of 1857, Darul Uloom Deoband learning centre was established on 21 May 1866 by Maulana Muhammad Qasim Nanautavi[2] The Deobandi Islamic movement originated in the Darul Uloom.

देवबंद

विजयेन्द्र कुमार माथुर[3] ने लेख किया है ...देवबंद (AS, p.448) सहारनपुर ज़िला, उत्तर प्रदेश का एक नगर है। किंवदंती के अनुसार यह माना जाता है कि देवबन्द महाभारत कालीन 'द्वैतवन' है और 'देवबंद' द्वैतवन का ही अपभ्रंश है। एक अन्य जनश्रुति के आधार पर यह भी कहा जाता है कि देवबन्द या 'देववन' में प्राचीन काल में 'देवीबन' नामक वन की स्थिति थी। देवी दुर्गा का एक स्थान अभी तक यहाँ वर्तमान में है। वल्लभ सम्प्रदाय के प्रसिद्ध भक्त हितहरिवंश से सम्बद्ध 'राधावल्लभ मंदिर' भी उल्लेखनीय है। (द्वैतवन)


यह मुज़फ़्फ़रनगर से लगभग 54 किलोमीटर दूर स्थित है। अरबी भाषा से सम्बद्ध एक संस्था भी यहाँ पर है, जिसका नाम 'दारूल उलूम' है।[4]

द्वैतवन

विजयेन्द्र कुमार माथुर[5] ने लेख किया है ...द्वैतवन (AS, p.460) - महाभारत में वर्णित वन जहाँ पांडवों ने वनवास काल का एक अंश व्यतीत किया था। यह वन सरस्वती नदी के तट पर स्थित था, 'ते यात्वा पांडवास्तत्र ब्राह्मणैर्बहुभि: सह, पुण्यं द्वैतवनं रम्यं विविशुर्भरतर्षभा:। तमालतालाभ्रमधूकनीप कदंबसर्जार्जुनकर्णिकारै:, तपात्यये पुष्पधरैरुपेतं महावनं राष्ट्रपतिं ददर्श। [p.461]: मनोरमां भोगवतीमुपेत्य पूतात्मनांचीरजटाधराणाम्, तस्मिन् वने धर्मभृतां निवासे ददर्श सिद्धर्षिगणाननेकान्' (महाभारत वन 24, 16-17-20).

भोगवती नदी सरस्वती ही का एक नाम है। भारवी के 'किरातार्जुनीयम्' 1,1 में भी द्वैतवन का उल्लेख है-- 'स वर्णलिंगी विदित: समाययौ युधिष्ठिरं द्वैतवने वनेचर:.

महाभारत सभा पर्व में द्वैतवन नाम के सरोवर का भी वर्णन है-- 'पुण्य द्वैतवनं सर:'(महाभारत सभा पर्व 24, 13.

कुछ विद्वानों के अनुसार ज़िला सहारनपुर, उत्तर प्रदेश में स्थित देवबंद ही महाभारत कालीन द्वैतवन है। संभव है प्राचीन काल में सरस्वती नदी का मार्ग देवबंद के पास से ही रहा हो।

शतपथ ब्राह्मण 13, 54, 9 में द्वैतवन नामक राजा को मत्स्य-नरेश कहा गया है। इस ब्राह्मण ग्रंथ की गाथा के अनुसार इसने 12 अश्वों से अश्वमेध यज्ञ किया था जिससे द्वैतवन नामक सरोवर का यह नाम हुआ था। इस यज्ञ को सरस्वती तट पर संपन्न हुआ बताया गया है। इस उल्लेख के आधार पर द्वैतवन सरोवर की स्थिति मत्स्य अलवर, जयपुर, भरतपुर के क्षेत्र में माननी पड़ेगी। द्वैतवन नामक वन भी सरोवर के निकट ही स्थित होगा। मीमांसा के रचयिता जैमिनी का जन्मस्थान द्वैतवन ही बताया जाता है।

In Mahabharata

Deva-vana (देव वन) (Forest)/(Tirtha) Mahabharata (III.85.21)

Dwaitavana (द्वैतवन) (Lake) in Mahabharata (III.174.21), (IX.36.26)


Vana Parva, Mahabharata/Book III Chapter 85 mentions sacred asylums, tirthas, mountans and regions of eastern country. Nanda River (नन्दा) (River)/(Tirtha) is mentioned in Mahabharata (III.85.21).[6].....In that quarter also is the delightful Deva-vana (देव वन) (III.85.21) which is graced by ascetics. There also are the rivers Bahuda (बाहुदा) (III.85.21) and Nanda River (नन्दा) (III.85.21) on the mountain's crest. O mighty king, I have described unto thee all the tirthas and sacred spots in the Eastern quarter.


Vana Parva, Mahabharata/Book III Chapter 174 describes Pandvas journey in twelfth year of their sojourn in forests having arrived reach Saraswati River. Dwaitavana (द्वैतवन) (Lake) is mentioned in Mahabharata (III.174.21).[7]....And the twelfth year of their sojourn in forests having arrived, those scions of the race of Kuru, blazing in effulgence, and engaged in asceticism, always devoted principally to the practice of archery, repaired cheerfully from that Chitraratha-like forest to the borders of the desert, and desirous of dwelling by the Saraswati they went there, and from the banks of that river they reached the lake of Dwaitavana.


Shalya Parva, Mahabharata/Book IX Chapter 36 describes Baladeva's journey along the bank of the Sarasvati river. Dwaitavana (द्वैतवन) (Lake) is mentioned in Mahabharata (IX.36.26). [8]He (Baladeva) then, O king, proceeded to the Dwaita lake. Arrived there, Vala saw diverse kinds of ascetics in diverse kinds of attire. Bathing in its waters, he worshipped the Brahmanas. Having given away unto the Brahmanas diverse articles of enjoyment in profusion, Baladeva then, O king, proceeded along the southern bank of the Sarasvati.

Notable persons

External links

References

  1. Aitihasik Sthanavali by Vijayendra Kumar Mathur, p.460-461
  2. "Introduction Deobandi Movement- Deoband Shareef".
  3. Aitihasik Sthanavali by Vijayendra Kumar Mathur, p.448
  4. भारतकोश-देवबन्द
  5. Aitihasik Sthanavali by Vijayendra Kumar Mathur, p.460-461
  6. यत्र देव वनं रम्यं तापसैर उपशॊभितम, बाहुदा च नदी यत्र नन्दा च गिरिमूर्धनि (III.85.21)
  7. ततश च यात्वा मरुधन्व पार्श्वं; सथा धनुर्वेथ रतिप्रधानाः, सरस्वतीम एत्य निवासकामाः; सरस ततॊ द्वैतवनं परतीयुः (III.174.21)
  8. पूजायित्वा द्विजांश चैव पूजितश च तपॊधनैः, पुण्यं द्वैतवनं राजन्न आजगाम हलायुधः (IX.36.26)